Wil je je kennis van de Molukse geschiedenis verder uitbreiden en verdiepen? Hieronder noemen we een aantal nuttige publicaties, dvd’s, musea en websites.
PUBLICATIES
Algemeen
G. Boelens, Chr. van Fraassen & H. Straver, Natuur en samenleving van de Molukken. LSEM, Utrecht 2001. Een populair-wetenschappelijke encyclopedie over de Molukken en duurzame ontwikkeling. Het tweede deel, Samenleving, is opgebouwd uit vijf historische hoofdstukken.
V. Joseph & W. Manuhutu, Molukkers in beeld. Geschiedenis en portretten van Molukkers in Nederland. BUAT, Utrecht 2011. Een beknopte geschiedenis, afgewisseld met journalistieke portretten van Molukkers in Nederland. Aan te bevelen voor een eerste kennismaking.
Tj. Lingsma, Het verdriet van Ambon. Een geschiedenis van de Molukken. Balans, Amsterdam 2008. Journalistieke reportages van de Kerusuhan, de Burgeroorlog, met daarin vervlochten een terugblik op de koloniale geschiedenis.
H. Straver, Wonder en Geweld. De Molukken in de verbeelding van vertellers en schrijvers. 2 Delen. LSEM, Utrecht 2007. Een bloemlezing uit de (Molukse) orale cultuur en de literatuur. Een rijke bron voor historische en moderne teksten die een venster op de Molukse geschiedenis bieden.
De vrije zee
Chr. van Fraassen, Maluku. Ternate en de wereld van de vier bergen. MHM/LSEM, Utrecht 1999. Historische hoofdstukken uit grondige historisch-antropologische studie van Ternate.
J.J.P.de Jong, De waaier van het fortuin. SDU,Den Haag 2000. Overzichtswerk over de geschiedenis van de Nederlanders in de Indonesische archipel.
G. Knaap, Kruidnagelen en Christenen. De Verenigde Oost-Indische Compagnie en de bevolking van Ambon 1656-1696. KITLV, Leiden 2004. Een gedegen sociaal-economische studie van de VOC en Ambon in de tweede helft van de zeventiende eeuw.
Z.J. Manusama, Historie en sociale structuur van Hitu tot het midden van de zeventiende eeuw. LSEM, Utrecht 2004. Antropologische achtergrondinformatie bij Manusama’s tekstuitgave van Ridjali’s Historie van Hitu uit 1977.
Chr. van Fraassen & H. Straver (ed.), G.E. Rumphius: De Ambonse eilanden onder de VOC, zoals opgetekend in ‘De Ambonse Landbeschrijving’. LSEM, Utrecht 2002. Gedetailleerde beschrijving van de Ambonse eilanden door Rumphius, uit 1675. In deze uitgave hertaald in modern Nederlands en voorzien van kaarten en illustraties.
Chr. van Fraassen, J. van der Putten & H. Straver (ed.), Ridjali: Historie van Hitu. Een Ambonse geschiedenis uit de zeventiende eeuw. LSEM, Utrecht 2004. Een unieke historische bron: de geschiedenis van Hitu, omstreeks 1650 in ballingschap geschreven door een Hituese imam. Oorspronkelijke tekst met vertaling, voorzien van aantekeningen en achtergrondinformatie.
Onafhankelijkheid
R. Chauvel, Nationalists, Soldiers and Separatists. The Ambonese Islands from Colonialism to Revolt 1880-1950. KITLV, Leiden 1990. Zorgvuldige studie van de politieke ontwikkelingen op Ambon in de eerste helft van de twintigste eeuw, door een Australische historicus.
Chr. van Fraassen & P. Jobse (red.), Bronnen betreffende de Midden-Molukken, 1900-1942. 4 Delen. ING, Den Haag 1997. Omvangrijke uitgave van rapporten, verslagen, brieven en andere archiefstukken van bestuursambtenaren op de Midden-Molukken.
B. Immerzeel, Moluks verzet WO II. De rol van Molukkers in het verzet in de Tweede Wereldoorlog. MHM, Utrecht 1992. Boekje met achtergrondinformatie bij een tentoonstelling over Moluks verzet in de Tweede Wereldoorlog van het Moluks Historisch Museum (nu Museum Maluku).
B. van Kaam, Ambon door de eeuwen. Anthos, Baarn 1977. Journalistieke studie naar de geschiedenis van Ambonezen, met het accent op de voorgeschiedenis en de proclamatie van de Republik Maluku Selatan.
J.A. Manusama, Eigenlijk moest ik niet veel hebben van de politiek. Herinneringen aan mijn leven in de Oost 1919-1953. MHM, Utrecht / Bintang Design, Den Haag 1999. Autobiografische herinneringen van de eerste president van de Noodregering van de Republik Maluku Selatan in Nederland.
Molukkers in Nederland
P. Bootsma, De Molukse acties. Treinkapingen en gijzelingen 1970-1978. Boom, Amsterdam 2000. Journalistieke studie van de acties van Molukse jongeren in Nederland.
H. Smeets & F. Steijlen, In Nederland gebleven. De geschiedenis van Molukkers 1951-2006. Bert Bakker/MHM, Amsterdam/Utrecht 2006. Grondige studie van de Molukse gemeenschap in Nederland, geschreven door een historicus en een antropoloog.
F. Steijlen, RMS van ideaal tot symbool. Moluks nationalisme in Nederland 1951-1994. Het Spinhuis, Amsterdam 1996. Antropologische studie over de ontwikkeling van het Moluks nationalisme.
Geschiedenisonderwijs
M. Kingmans, 'Hoe interkultureel zijn de nieuwere geschiedenismethoden? Bij de tijd en Spoorzoeken in de tijd nader bekeken'. Timbang 6 (1990), pp. 9-16. Kritische evaluatie van Molukse geschiedenis in schoolboeken voor het basisonderwijs.
M. Kingmans & X. Lasomer, 'De oorlog heeft veel leed gebracht…’ De Molukken in de Tweede Wereldoorlog (1942-1945)'. Timbang 14 (1992), pp. 17-24.
X. Lasomer, 'Chaos betul: een ware chaos. De Kei-eilanden in de Tweede Wereldoorlog (1942-1945)'. Timbang 16 (1992), pp. 59-66.
M. Kingmans, X. Lasomer & J. Tuit, Op zoek naar een eigen plek. Een geschiedenis van Molukkers in Nederland. LSEM, Utrecht 1997. Een geïllustreerd historisch overzicht, aansluitend bij de vaste expositie van het Moluks Historisch Museum (nu Museum Maluku).
T. van der Geugten, 'Goed geïntegreerd. Molukkers in schoolboeken geschiedenis'. Timbang 35 (1997), pp. 3-8. Kritische evaluatie van Molukse geschiedenis in schoolboeken voor het voortgezet onderwijs.
T. van der Geugten, Weten wie je bent. Molukkers in Nederland. Lesbrief geschiedenis. KPC Groep, 's Hertogenbosch 1998. Lesbrieven over de integratie van Molukkers in Nederland
A. Annema, D. Lubbers & I. Slot, Woonoord Schattenberg. Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Westerbork 2001. Lesduur: ca. 120 min. Lespakket over de komst van Molukkers naar Nederland voor de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs, bestaande uit een videoband, een docentenhandleiding en een werkboekje voor de leerlingen.
T. van der Geugten, Nederlanders en Molukkers 1606-2005: een eeuwig verbond? Lesbrief voor de bovenbouw vmbo. LSEM, Utrecht 2005.
T. van der Geugten, Nederlanders en Molukkers 1606-2005: een eeuwig verbond? Lesbrief voor de bovenbouw havo en vwo. LSEM, Utrecht 2005.
H. Straver, Oog voor Molukse leerlingen. Pleidooi voor verbetering van de onderwijspositie van Molukkers. LSEM, Utrecht 2005. Studie van het onderwijs voor Molukse leerlingen. Over geschiedenisonderwijs in het bijzonder de paragrafen 3.4 Collectieve identiteit (pp. 68-75) en 5.4 Onderwijs over geschiedenis en cultuur (pp. 164-177).
DVD’S
Als een goet instrument – Saparoea
De Stichting Door de Eeuwen Trouw stelde aan het begin van de jaren vijftig de zwart-wit film Als een goet instrument samen. Ze schetst een beeld van Molukkers als trouwe bondgenoten van Nederland. Ondanks deze eenzijdigheid gaat het hier om een uniek filmisch document dat fraaie historische beelden bevat.
De film Saparoea schetst het leven op het gelijknamige eiland in de Molukken in de jaren veertig van de vorige eeuw. De kijker krijgt een beeld van het dagelijks leven, de middelen van bestaan en de schoonheid van de natuur.
Museum Maluku, Utrecht. Totale duur: ca. 22 min.
De overtocht
In 1951 brengen 11 schepen ca. 12.500 Molukkers vanuit Java naar Nederland. Het gaat voornamelijk om militairen die hebben gediend in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL) en hun gezinsleden. Op deze dvd wordt aan de hand van fotocollages en bewegend beeld het verhaal verteld van het vertrek uit Indonesië, het leven aan boord van het schip tijdens de reis van vier weken, en de uiteindelijke aankomst in Nederland.
Museum Maluku, Utrecht. Duur: ca. 25 min.
Amateurfilms uit de jaren ’50
Bij aankomst in Nederland in 1951 werd de groep van ca. 12.500 Molukkers verdeeld over het hele land. Kloosters, landhuizen, vakantieoorden, werkkampen én Duitse kampen als Westerbork (Schattenberg) en Vught (Lunetten) werden in gebruik genomen als 'Ambonees woonoord'. Op deze dvd zijn films samengebracht die gemaakt zijn door particulieren in de jaren ’50. Ze bieden een kijkje op het dagelijks leven en op bijzondere evenementen in de woonoordperiode. De beelden zijn voorzien van muziek van Ming Luhulima en de Amboina Serenaders.
Museum Maluku, Utrecht.. Duur: ca. 30 min.
Littekens van de geschiedenis
De film illustreert de haat-liefdeverhouding tussen Molukkers en de Nederlandse overheid aan de hand van de geschiedenis van Kapitan Jonker. Verder vertellen Molukse ex-militairen hun verhaal. Ook zij dienden de Nederlandse overheid en voelden zich uiteindelijk in de steek gelaten toen de meeste van hen bij aankomst in Nederland collectief ontslag uit militaire dienst kregen.
Museum Maluku, Utrecht. Duur: ca. 60 min.
Oorlog en dekolonisatie
Archiefbeelden vertellen de voorgeschiedenis van de overtocht naar Nederland: de lotgevallen van de Molukkers in de Tweede Wereldoorlog, de dekolonisatiestrijd in Indonesië, de uitroeping van de RMS en afwikkeling van het KNIL. Met commentaarstem van Rocky Tuhuteru.
Museum Maluku, Utrecht. Duur: ca. 30 min.
De Molukken
De Molukken is samengesteld uit een selectie van boeiende beelden uit de omroeparchieven van Beeld en Geluid. Deze uitgave laat zien hoe opeenvolgende generaties van Molukkers in Nederland zijn omgegaan met hun frustraties en idealen, maar ook hoe ze, met behoud van de eigen identiteit, hun plek gevonden hebben in de Nederlandse samenleving.
Beeld en Geluid, Hilversum. Twee dvd’s. Duur: ca. 360 min.
MUSEA
Museum Maluku
Kruisstraat 313, 3581 GK Utrecht, tel. 030 - 2367116
www.museum-maluku.nl
Het Museum Maluku (MuMa) is er om het erfgoed van de Molukse gemeenschap in Nederland te verzamelen, te bewaren, te onderzoeken en te presenteren. Het museum heeft een vaste expositie over de geschiedenis van de eerste generatie Molukkers. Daarnaast maakt het wisseltentoonstellingen, doet het onderzoek en laat het onderzoek uitvoeren, en organiseert het voorstellingen en bijeenkomsten.
De collecties van het Museum Maluku geven een beeld van de geschiedenis, cultuur en actualiteit van de Molukse gemeenschap in Nederland en van de Molukken. Ze bestaan uit:
- beeldmateriaal (foto’s, dia’s, negatieven)
- archieven (in bewerking)
- krantenknipsels (ca. 1950-heden)
- voorwerpen
- AV-materiaal (o.a. interviews en opnames van derden)
- databank (overzicht van belangrijke gebeurtenissen)
- boeken
- jaargangen tijdschriften
- tijdschriftartikelen
Tropenmuseum
Linnaeusstraat 2, 1092 CK Amsterdam, tel. 020 - 5688200
www.tropenmuseum.nl
Het tropenmuseum heeft verschillende vaste exposities. Eén daarvan is de expositie Een koloniaal verleden. Deze tentoonstelling gaat over driehonderdvijftig jaar Nederlands kolonialisme in Indië.
Het centrale deel van de tentoonstelling Nederlands-Indië bestaat uit zeven poppen van personen uit het Indië van de eerste decennia van de twintigste eeuw. Ze zijn neergezet als herkenbare individuen en zijn tegelijkertijd historische archetypen: de hoge koloniale bestuursambtenaar, de kunstenaar, de KNIL-soldaat, de ‘inlandse’ ambtenaar, de huisvrouw, de zendelinge en de plantagehouder.
Nederlands Openluchtmuseum
Schelmseweg 89, 6816 SJ Arnhem, tel. 026 - 3576111
www.openluchtmuseum.nl
In het Nederlands Openluchtmuseum is onder andere een barak uit het woonoord Lage Mierde te bezichtigen. De houten barak was oorspronkelijk de beheerderswoning en centrale keuken van het woonoord.
De expositieruimte in de barak is benut om de bezoekers te laten zien hoe het was om plotseling te emigreren naar een koud land met heel andere gewoonten. De speciale presentatie gaat in op het leven van de Molukkers na hun komst in Nederland. Voor schoolgroepen is er een educatief project ‘Nieuw in Nederland’.
Museum Bronbeek
Velperweg 147, 6824 MB Arnhem, tel. 026 - 3763555
www.defensie.nl/cdc/bronbeek.nl
Museum Bronbeek is het museum van het koloniale verleden van Nederland in Nederlands-Indië. Centraal staat de geschiedenis van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) en de gekoloniseerde tegenstanders.
In de vaste tentoonstelling Het verhaal van Indië staat de geschiedenis van de Nederlandse aanwezigheid in Nederlands-Indië centraal.
WEBSITES
Collecties Museum Maluku
De collecties van het Museum Maluku geven een beeld van de geschiedenis, cultuur en actualiteit van de Molukse gemeenschap in Nederland en van de Molukken.
De collecties zijn onderverdeeld in Bibliotheekcatalogus en Museumcollecties. In de Bibliotheekcatalogus kan je zoeken naar boeken, tijdschriften, artikelen en dvd’s. De Museumcollecties omvatten Objecten, Beeldmateriaal (foto’s), Databank (belangrijke gebeurtenissen), Archieven en het Audiovisuele archief (beschrijvingen van radio- en TV-uitzendingen). In de studiezaal in het museum is het mogelijk om door te klikken naar pdf-bestanden van originele archiefstukken en om materiaal te raadplegen dat nog niet via de website toegankelijk is.
De Aankomst
Op deze site die het Museum Maluku in samenwerking met het Nationaal Archief heeft opgezet, zijn de gegevens te vinden van de Molukkers die in 1951 in Nederland aankwamen. Ook Molukkers met een andere aankomstgeschiedenis, zoals Malino-studenten of Molukkers uit Nieuw-Guinea, zijn in de database opgenomen. De site bevat tevens uitgebreide historische achtergrondinformatie.
Atlas Maluku
Op Atlas Maluku, een website van het Museum Maluku, worden de pelaverbanden tussen dorpen op de Molukken zichtbaar gemaakt. Ook is het mogelijk om op te zoeken uit welk dorp een bepaalde familienaam afkomstig is. De site is nog in ontwikkeling. Bezoekers kunnen aanvullende informatie aanleveren.
Het Molukse perspectief in oorlogstijd
Voor het project Erfgoed van de Oorlog heeft het Museum Maluku bijna vijftig interviews afgenomen bij ouderen in Nederland en Indonesië over hun ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een deel van de interviews is te vinden op Data Archiving and Networked Services (DANS) of de website Getuigen Verhalen van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Alle interviews zijn beschikbaar in het Museum Maluku.
Drie generaties Molukkers in Nederland
Voor wie op een leuke manier wil kennismaken met de Molukse geschiedenis is de digitale lessenserie Drie generaties Molukkers in Nederland zeker een aanrader. Er zijn vier thema's waar je uit kunt kiezen: de voorgeschiedenis, de komst naar Nederland, de woonoordperiode en de 3e generatie.
De lessenserie 'Drie generaties Molukkers in Nederland' is voor iedereen toegankelijk. Ze bestaat uit animaties, heel veel foto's, heldere levendige teksten en interactieve vragen en opdrachten. De serie is speciaal ontwikkeld voor jongeren vanaf ca. 11 jaar, maar vanwege de vele foto's en de herkenbaarheid van de thema's zijn de digitale lessen ook voor volwassenen en ouderen aantrekkelijk
Drie generaties Molukkers in Nederland is ontwikkeld bij de fotocollectie van het Museum Maluku op de website van Het Geheugen van Nederland.
Indië in oorlog
Via deze website kan je de collecties van een aantal belangrijke erfgoedinstellingen doorzoeken op materiaal over Indië en de Molukken.
Vijf eeuwen migratie
Informatie over de geschiedenis van nieuwkomers in Nederland vanaf 1580 tot heden. Hier is ook een filmpje van Schattenberg te zien uit het archief van het Museum Maluku.
Geheugen van Nederland
De Koninklijke Bibliotheek heeft op de website Het Geheugen van Nederland de beeldcollecties van vele culturele instellingen toegankelijk gemaakt.
De collectie van het Museum Maluku is toegevoegd onder de titel Molukse geschiedenis en cultuur in beeld. Je vindt hier 10.000 afbeeldingen van de Molukken en van de Molukse gemeenschap in Nederland. De collectie omvat de periode van 1900 tot 2004. De volledige collectie van het Museum Maluku is te raadplegen via www.museum-maluku.nl/collecties
Xpats
In de webtentoonstelling 'Molukse woonoorden' vertellen elf personen van de eerste en tweede generatie hun verhaal. Hoe hebben ze hun komst naar Nederland ervaren? Hoe zag het leven in de woonoorden eruit en hoe kijken ze er nu op terug?
Molukse woonoorden
Op een kaart van Nederland staan alle woonoorden aangegeven waar Molukkers in de jaren '50 en '60 van de vorige eeuw gehuisvest waren. Klik op een plaatsnaam en bekijk foto's uit die periode. Bezoekers kunnen zelf ook foto's aanleveren om de website uit te breiden.
www.voc-kenniscentrum.nl
Deze site is in 2002 opgezet door het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden en bevat handzame informatie over allerlei aspecten van de VOC.
www.hetverhaalvanindie.nl
De website van de vaste tentoonstelling van museum Bronbeek en het Indisch Herinneringscentrum Bronbeek, over vier eeuwen Indische geschiedenis.
www.kampwesterbork.nl
Het Kamp Westerbork fungeerde twintig jaar, van 1951 tot 1971, als Woonoord Schattenberg, één van de grootste woonoorden voor Ambonezen. De website biedt zowel achtergrondinformatie (Geschiedenis > Woonoord Schattenberg) als visueel materiaal (Verhalen van een plek > 1951-1971 Woonoord Schattenberg).